Zwagerman, Rotmans en het belang van de kantelaar

Google de term ‘laagopgeleid’, en hop: je zit direct in de discussie die Marianne Zwagerman begon, begin deze maand. Interessant dat deze term ineens zóveel los maakt bij iedereen. Het is duidelijk dat we ons in een transitie bevinden, waarin we meer gaan waarderen wat werkelijk waarde toevoegt in de samenleving. Maar die transitie gaat niet zonder slag of stoot. In deze blog maak ik de verbinding tussen Marianne Zwagerman, Jan Rotmans en de lastige kantelaar.

Zwagerman als kantelaar

Ik vond het best gek om te merken dat we ineens massaal van mening waren dat de term lager opgeleid ECHT NIET MEER KON, terwijl we het een week daarvoor nog gewoon gebruikten, zonder erbij na te denken. Kennelijk hadden wij een Zwagerman nodig om dit in te zien. Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, noemt iemand als Zwagerman een ‘kantelaar’. Iemand die anderen wakker schudt, en zegt: “Nee! Niet die kant op. Fout! We moeten een andere weg in slaan!” Wanneer een groep mensen deze kantelaar volgt (de verbinders), komt de transitie op gang. En Zwagerman bracht wat op gang…

Mensen meekrijgen en afstoten

De kantelaar heeft een cruciale rol in veranderprocessen, maar balanceert op een dunne lijn tussen mensen meekrijgen en mensen afstoten. Het is de kunst om op het juiste moment, op de juiste plek en op de juiste manier tegen anderen te zeggen dat we met z’n allen een andere weg in moeten slaan. Dat lukt vaak niet zo goed.

Ga maar na: als jij je werk altijd op een bepaalde manier hebt gedaan, en iemand zegt ineens tegen je: “Wat ben je aan het doen? Dat is fout! Dat moet anders, zie je dat dan niet?” Dan denk je toch bij jezelf: “Rot op joh! Ik bepaal toch zeker zelf wel hoe ik mijn werk doe. Ga iemand anders lastig vallen met je gezeur!”

Dat werkt dus niet. Terwijl het dus best mogelijk is dat de kantelaar gelijk heeft; hij maakt er alleen geen vrienden mee. Een kantelaar is vaak kritisch, komt koppig over, kan regelmatig mensen (onbedoeld) kwetsen en heeft zo’n duidelijke eigen mening dat je soms het idee hebt dat ‘ie niet kan luisteren. Een lastpak dus. Op het eerste gezicht.

Boze burgers

Het mooiste voorbeeld van kantelaars vind ik boze burgers. Steeds vaker zie je dat ze belangrijke maatschappelijke thema’s aanzwengelen. Kijk maar naar Groningen. Of naar de Oostvaardersplassen. Maar ze leggen ook problemen bloot, zoals netwerkcorruptie, een gebrek aan toezicht of beleid, of het niet-integer handelen van bestuurders en ambtenaren. Ze openen de ogen van mensen en laten ze anders kijken. Ze zeggen: “dit is fout, zie je dat dan niet?” Je ziet dit bijvoorbeeld bij burgers die al jaren strijden tegen een gemeente die zich niet aan regels houdt (https://demonitor.kro-ncrv.nl/onderzoeken/lokaal-bestuur). Boze burgers zijn niet erg populair. Maar het zijn wel kantelaars die nodig zijn voor de transitie naar een betere samenleving.

Kantelaars in organisaties

Ook in organisaties zijn er genoeg kantelaars te vinden. Mensen die op het eerste gezicht lastig zijn. Maar geloof me: als je dingen in je organisatie wilt veranderen, dan is het de moeite waard om goed naar hun te leren luisteren.

Dat luisteren is overigens ook een kunst. Een kantelaar heeft mensen nodig die door dat ‘lastige’ heen kunnen kijken. Mensen die oprecht nieuwsgierig zijn waarom die lastpak zo’n stellige mening heeft.

Kritiek op Zwagerman

Bij Zwagerman ging het bijna mis. Want niet alleen kreeg ze veel bijstand toen ze opkwam voor praktisch opgeleide mensen die van grote waarde zijn voor onze samenleving; ze kreeg ook veel kritiek op de manier waarop ze de opleiding vrijetijdseconomie neerzette als volslagen waardeloos. Mensen die deze opleiding gevolgd hebben en weten dat ze wél waarde toevoegen, voelden zich hierdoor (terecht) gekwetst. Die mensen stootte Zwagerman dus af. En dat is jammer.

Waarderen wat waarde toevoegt

Want de bedoeling van deze hele discussie was dat wij in onze samenleving moeten leren waarderen wat waarde toevoegt. Zonder praktisch opgeleide mensen zal onze aarde het niet overleven. Denk alleen al aan alle duurzame innovaties en uitvindingen die nodig zijn om onze aarde weer een beetje schoon en leefbaar te maken. Maar dat betekent wel dat wij, de hele samenleving (ouders, opleiders, ondernemers, bestuurders) praktische opleidingen moeten gaan waarderen. Dat was de boodschap van Zwagerman.

Het draait niet om jou

Wat ik uit de discussie heb geleerd, is: laat je niet afleiden door kantelaars die jou (onbedoeld) kwetsen. Het draait namelijk niet om jou, maar om de grotere boodschap die kantelaars proberen over te brengen. Een boodschap die ons kan helpen bij de veranderingen die nodig zijn in onze samenleving, in onze organisatie en in onze teams.

Kijktip:

Jan Rotmans heeft een prachtig filmpje gemaakt over transitie, de kantelaar en verbinders.